دولت ممتنع: خوانش انتقادی نظریۀ امتناع دولت مدرن اسلامی حلّاق

پاسخ به پرسش دولت مدرن و اسلام؛ تعارض یا سازگاری؟ که خود بخش مهمی از مسئله‌ای فربه‌تر یعنی نسبت میان مدرنیته و اسلام است، به توصیف حلّاق در نظریه دولت ممتنع ساده است؛ دولت اسلامی، با هر خوانشی که از دولت مدرن ارائه شود، ترکیبی تناقض‌آلود است. نظریۀ دولت ممتنع با تمام اهمیت، پیچیدگی‌ها و ایراداتش کوششی است ستودنی برای تبیین این پاسخ به ظاهر قابل‌فهم و ساده. بر نظریۀ دولت ممتنع می‌توان نقدهای متعددی وارد کرد از جمله: برگزیدن قرائت هابزی‌اشمیتی از دولت مدرن و نادیده‌انگاشتن خوانش نوکانتی و حقوق بشری که در آن هم حاکمیت قانون جایگاه قابل‌توجهی خواهد داشت و هم احترام حقیقی به حیثیت انسان (مطلق‌گرایی در توصیف دولت مدرن)؛ توصیفی بیش‌تر اسطوره‌ای و نه کاملاً تاریخی از حکمرانی اسلامی و در نهایت برقراری ملازمۀ قابل‌مناقشه میان مفهوم تاریخی و جغرافیایی دولت مدرن و عدم‌امکان شکل-گیری آن در بسترهای تاریخی و فرهنگی متفاوت (روایت غرب‌محور). نوشتار حاضر با تمرکز بر نقد خوانش حلّاق از دولت مدرن و ارائۀ خوانشی نوکانتی در مقابل آن، می‌کوشد تا نسبت دولت مدرن و اسلام را از زوایای دیگر بکاود و البته ضمن اشاره مختصر به سایر ایرادات وارد بر نظریۀ وی، بررسی تفصیلی آن‌ها را به نوشتۀ دیگری وامی‌نهد